IV.ÜNİTE ÖĞRETİCİ METİNLER

Tanım: Bilgi ve haber vermek,ikna etmek,kanıları değiştir-mek,uyarmak,düşündürmek,yönlendirmek,tanıtmak gibi amaçlarla yazı> metinlere denir. 

Özellikleri: 

* Bu metinler ele aldığı konuya göre deneme,makale,fıkra gibi farklı isimler alır. 
* Hepsi düzyazı şeklindedir ancak konuyu ele alış şekilleri farklıdır. 
* Bu tür metinlerde okuyucuya verilmek istenen mesaj genellikle doğrudan aktarılır.Bu mesaja ana düşünce denir. 
* Öğretici metinlerde amaç bilgi vermek,öğretmek… olduğu için daha çok günlük dil kullanılır. 
* Sanatsal anlatıma,mecaz anlamlı kelimelere fazla yer verilmez. 

GAZETE ÇEVRESİNDE GELİŞEN METİNLER

Makale: 
Bir gerçeği açıklamak, bir konuda görüş ve düşünceler öne sürmek ya da bir tezi savunmak, desteklemek için yazı> yazılara makale denir. 
*Anlatım yalın ve yoğundur, nesnel bir nitelik taşır. 
*Öne sürülen düşünce ve tez kanıtlanır. 
* Gazete ve dergilerde yayımlanır. 

Deneme: 

Yazarın herhangi bir konudaki görüşlerini, kesin kurallara varmadan, kanıtlamaya kalkmadan, okuyucuyu inanmaya zorlamadan anlattığı yazı türüdür. 
* Yazar, kendisiyle konuşuyormuş gibi bir hava sezdirir. 
* Samimi bir dil kullanılır. 
* Yazar, öne sürdüğü görüşleri ispatlamak zorunda değildir. 
* Yazarın kesin bir sonuca varma zorunluluğu yoktur. 
Yazar anlatımda ve konu seçiminde özgürdür. 

Fıkra: 
Yazarın, gündelik olayları, özel bir görüşle, güzel bir üslupla, kanıtlama gereği duymadan yazdığı kısa, günübirlik yazılardır. 
*Gazete yazısıdır. 
*Yazar düşüncelerini kanıtlama yoluna gitmez. 
*Dil tabiidir.Günlük deyimlere, yer yer nükteli sözlere yer verilir. 

Sohbet (Söyleşi) : 
Yazarın, gündelik olaylarla ilgili düşüncelerini, okuyucu ile karşı karşıya oturup konuşuyormuş gibi içten bir hava içinde yazdığı yazılara sohbet denir.. 
*Herkesi ilgilendiren konular seçilir. 
*Yazar, sorulu-cevaplı cümlelerle karşısındakiyle konuşu-yormuş hissi verir. 
*İçtenlik, samimilik,doğallık sohbetin özelliklerindendir. 

Eleştiri : 
Sanat, edebiyat, düşünce eserlerini hem öz hem yapı yönün-den açıklayan, başarılı ve başarısız ya da değerli ve değer-siz yönlerini gösteren, bunları örneklerle somutlaştırıp be-lirten yazı türüdür. 
*Eleştiri objektif olmalıdır. 
*Eleştiride amaç okura ve yazara yol göstermektir. 
*Eleştirmenin kişisel duygularını kattığı eleştirilere öznel eleştiri, kişisel duygularını katmadığı,objektif olduğu eleşti-rilere de nesnel eleştiri denir. 

Röportaj : 

Yazarın okuyucularına bir konuyu inandırmak için kişi, eş-ya, eser ya da bir yerle ilgili olarak yaptığı incelemeleri, fotoğraflarla süsleyerek, kendi görüşlerini de katarak yazdığı gazete ve dergi yazılarına röportaj denir. 

* Röportaj, bir çeşit haberdir. Fakat, röportajda bilgiden başka, yazarın izlenimleri, düşünceleri, görüşleri de yer alır. 
* Röportajı hazırlayan kişi, konuyu iyice öğrenmeli, yerinde ve gerekli incelemeleri yapmalı, gerekli belgeleri toplama-lıdır. 
* Röportaj türü, gazeteciliğin gelişmesiyle ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, röportaj, özellikle gazetecilerin uyguladığı bir türdür. 
KİŞİSEL HAYATI KONU ALAN METİNLER

Hatıra (Anı) : 
Bir yazarın kendisini yaşadığı ya da tanık olduğu olayları, sanat değeri taşıyan bir üslupla anlattığı yazılardır. 

*Geçmişteki olay üzerine yazılır. 
*Yazar, olayları kendi bakış açısından anlatır. 
*Anılar, yaşandığı dönem hakkında bilgi verir. 
* Anı yazarken önce konu tespit edilmeli; sonra ya günü gü-nüne tutulan notlar ya da hafızada saklanan olaylar zinciri, plâna göre düzenlenmelidir. 

Günlük (Günce) : 
Yaşanan olayların, izlenimlerin, tarih atılarak, günü gününe yazılması ile oluşan türe günlük denir. 
*Kısa yazılardır. 
*Olayı yaşayan kişi tarafından yazılır. 
*Yazarın hayatından izler taşır. 
*İçten ve sevecendir. 
*Divan edebiyatında Ruzname denir. 

Gezi Yazısı : 
Yazarın yurt içinde ve yurt dışında gezip gördüğü yerlerin ilgi çekici özelliklerini anlattığı yazı türüdür. 
* Gezi yazısında yazar daima, gezdiği yerleri anlatmalı, uy-durma, yanlış bilgiler vermemelidir. 
*Yazar gördüklerini, okuyucusunun daha iyi algılaması için, karşılaştırma yapar.Okur sanki o yerleri sanatçıyla gezer gibi olur. 
* Eskiden gezi yazılarına seyahatname, seyahat yazıları denirdi. 

Biyografi (Yaş> öyküsü) : 
Edebiyat, sanat, siyaset, ticaret vb. alanlarda haklı bir üne kavuşmuş, tanınmış insanların hayatlarını, eserlerini, başarı- 
larını okuyucuya duyurmak amacıyla yalın bir dille, tarafsız bir görüşle yazı> inceleme yazılarına (biyografi) denir. 
*Kişiyi tüm yönleriyle tanıtır. 
*Açık, sade bir dil kullanılır. 
*Divan edebiyatında şairleri anlatan bu eserlere, "Tezkire" denirdi. 

Otobiyografi (Özyaş> öyküsü) : 
Kişinin kendi hayatını anlattığı yazıya otobiyografi denir. 
* Çoğu zaman bunlarda, sanatçı kendisiyle beraber aile büyüklerinden, çevreden, aile içi durumlardan da söz eder. 

Mektup : Bir düşünce veya duygunun birilerine iletilmesi amacıyla yazı> özel yazılara mektup denir. 
*Mektupta kullanılacak anlatım, bunu okuyacak kişinin kültür düzeyine göre ayarlanır. 
*Edebiyatımızda mektup türü, Tanzimat Edebiyatı döneminde gelişmeye başlar. 
* Mektuplar, dört grupta sınıflanmaktadır: 
(1) Özel Mektuplar (2) Edebî Mektuplar (3) Resmî ve İş Mektupları