BİTKİSEL DOKULAR

Sürgen Doku ve Özellikleri

• Sürekli bölünen hücrelerden oluşur.
• Hücreleri ince çeperli , bol sitoplazmalı , küçük , iri çekirdekli , koful hiç bulunmaz veya küçük ve az sayıdadır.
• Hücreler arası boşluk bulunmaz.
• Bitkide kök , gövde ucu , tomurcuk ve yaprak uçlarında bulunur,ayrıca dikotiledon ve ağaçsı bitkilerin gövdesinde yer alır.
• Vegetatif üremede filiz oluşumu bu doku tarafından gerçekleştirilir.

Kökenlerine Göre İkiye Ayrılır 
A-Pirimer Meristem: Bitkilerde ömür boyu var olan ,kök ,gövde ve yaprak uçlarında bulunan dokudur. 
B-Sekonder meristem:Sadece dikotiledon’larda bulunur. Değişmez dokuların bölünme yeteneği kazanarak oluşturdukları dokudur. Kök ve gövde ucunda meristem dokudan oluşan hücreler zamanla farklılaşarak değişmez doku hücreleri haline gelirler. Büyüme konisi adı verilen bu bölgelerde meristemdoku gövdede koruyucu yapraklar kökte ise kaliptra tarafından dış etkilere karşı korunur. 
Büyüme bölgelerinde hücresel farklılaşmalarla üç farklı katman oluşur. 
Bunlar dıştan içe doğru
1-Dermatogen -------------- Epidermis 
2-Periblem ------------- Kabuk 
3-Pelerom ------------- Merkezi silindir

Sekonder meristem değişmez doku hücrelerinin yenden bölünme yeteneği kazanmasıyla oluşur. Kambium ve mantar meristemi kök ve gövdede kalınlaşmayı sağlar.Kambium sürekli bölünerek içe doğru ksılem , dışa doğru floemi oluşturur. Ağaçsı bitkilerdeki yaş halkalarının nedeni budur. 
 
Değişmez Dokuların Özellikleri

• Meristem hücrelerinin özelleşmesiyle oluşurlar.
• Hücrelerde büyüme , koful oluşumu , sitoplazma azalması , çeper kalınlaşması , hücreler arası boşlukların oluşumu görülür.
• Bölünme yeteneklerini kaybetmişlerdir.
• Bazıları ölüdür.

 
A) Koruyucu Doku 
a-Epidermis

• Hayvanlardaki epitel dokuya karşılıktır.
• Bitkilerde genç dal , yaprak ve genç kökleri çevreler.
• Tek sıralı hücrelerden oluşur. Hücreler canlıdır.
• Hücre arası boşluk yoktur.
• Kloroplast taşımazlar.
• Dışa bakan yüzlerinde çeper kalınlaşır ve kalın kütikula birikmiştir.
• Kökte sitoplazma az , kofullar büyüktür.
• Transpirasyonun kontrolü,gaz alış verişinin kontrolü,topraktan suyun emilimi,genç yapıların fiziksel-kimyasal-biyolojik olumsuzluklardan koruması gibi önemli görevleri gerçekleştirebilecek yapı ve özelliklere sahiptir.

 
Koruyucu sisteme ait özelleşmeler:

• Stomalar
• Salgı,örtü,koruma,tırmanma tüyleri
• Emme tüyleri (Kökte)
• Kutiküla-mum 5-lentisel

 
 

Kök Epidermisin Özellikleri:

• Dışa bakan çeperleri incedir.
• Stoma taşımazlar.
• Hücreler büyük koful taşırlar.
• Hücrelerin osmotik değeri fazladır.
• Emici tüyler taşırlar.
• Kütikula birikimi görülmez.
• Dış ortamla madde alış verişini engellemezler

Gövde Epidermisinin Özellikleri:

• Dışa bakan çeperleri kalındır.
• Stoma içerirler.
• Hücrelerde küçük kofullar bulunur.
• Savunma , tırmanma , korunma ile ilgili tüyler taşırlar.
• Dışa doğru bakan çeperde kütikula birikir.
• Dış ortamla madde alış verişi stomalarla yapılır.

b-Periderm

• Ağaçsı bitkilerin kök ve gövdesinde bulunur.
• Epidermisin parçalanmasıyla oluşur.
• Çok sıralı hücrelerden oluşur.
• Dış yüzeyde mantar kambiumundan oluşan mantar hücreler vardır.
• Mantar hücreleri ölüdür. Hücre çeperi suberin biriktirmiştir.İçleri hava ile doludur.
• Stoma yerine lentiseller bulunur.

 

B) Parankima Dokusu

• Hayvanlardaki bağ dokusuna özdeştir.
• Hücreleri canlı , bol sitoplazmalı , küçük kofuldur.
• Diğer dokular arasını doldurur.
• Hücre çeperleri incedir.
• Yaraları onarır.(Regenerasyon yeteneği fazladır.)
• Bölünme yeteneklerini korurlar.

Yaptıkları Görevlerine Göre

• Özümleme Parankiması: Kloroplast taşırlar,fotosentez yaparlar,yaprak , tomurcuk gibi genç yapılarda bulunur.
• Havalandırma Parankiması: Bataklık ve sulak alan bitkilerinde boşluklarında O2 birikimi sağlar.
• İletim Parankiması: İletim demetlerin etrafını çevirip iletim demetleri ile diğer hücreler arası madde taşır.
• Depo Parankiması: Kök ve gövdede bulunur. Fotosentezle oluşan organik maddeleri depolar

 
C) İletim Dokusu

• Bitkilerde toprak üstü organlarla toprak altı organlar arasında madde iletimini sağlar.
• Hayvanlardaki dolaşım sistemine özdeştir.
• Hücrelerinde kloroplast taşımazlar.
• Kök ucundan , yaprak ucuna kadar devamlılık gösterir.
• Bitkilerde destek dokusuna yardımcıdır.

 

 
Yaptıkları iş ve özelliğine göre iki grupta incelenir. 
a-Ksilem:

• Hücrelerde sitoplazma ve çekirdek yoktur.
• Silindirik hücrelerde enine çeperler kalkmış kılcal damarlar oluşmuştur.
• Yanal çeperleri kalınlaştırmıştır.
• Topraktan kökle emilen su ve suda emilmiş maddeleri yaprak ve gövdeye taşır.
• Taşıma tek yönde olur

Ksılem elemanları:

• Trakeitler
• Trakeler
• Parankima
• Sklerenkima

1-Trake : Su taşırlar , ölüdürler , enine çeperler yoktur , silindir ve tüpler şeklinde dizilirler. 
2-Trake id : Ölü bağımsız hücrelerdir. Su taşırlar destek dokusu görevide görürler. 
NOT :Açık tohumlularda yalnız trake idler bulunur. 
3-Ksilem parankiması : Canlı hücrelerdir , besin depolamak ve kısa iletimler yaparlar. 
4-Ksilem sklerenkima sı : Destek görevi gören çeperleri kalınlaşmış ölü hücrelerdir. 
b-Floem :

• Silindirik canlı hücreden oluşur.
• Sitoplazma taşırlar ancak olgunlaştıklarında nukleuslarını kaybederler.
• Büyük kofulları vardır.
• Enine çeperleri kalbursu yapı kazanıştır.
• Yaprakta oluşan organik bileşikleri köklere , kökte üretilen azotlu maddeleri yapraklara taşırlar.
• Taşıma çift yönlüdür.

Floem elemanları:

• Kalburlu hücreler
• Arkadaş hücreleri
• Parankima
• Sklerenkima

1-Floem hücreleri : Büyük geçitli , canlı , uzun hücrelerdir. Organik madde taşırlar. 
2-Arkadaş hücreleri : Yuvarlak köşeli , bol sitoplazmalı , büyük nukleuslu yardımcı hücrelerdir. 
3-Floem parankiması : İnce , uzun , ince çeperli besin depolayan nişastaca zengin hücrelerdir. 
4-Floem sklerenkima sı : Çeperleri kalınlaşmış ve odunsulaşmış destek görevi gören ölü hücrelerdir. 

NOT : İletim demetleri arasında kambium varsa ( dikotiledon’larda ) açık demet , kambium yoksa ( monekotiledon’larda ) kapalı demetler meydana gelir. 

D) Destek Dokusu

• Omurgalılarda iskelet sistemine özdeştir.
• Turgorla beraber bitkiye destek ve direnç kazandırır.
• Çeperleri kalınlaşmış hücrelerden meydana gelmiştir.
• Hem canlı hemde ölü hücreler görev alır.

Bulunduğu yer ve görevlerine göre iki çeşittir. 
a-Kollenkima :

• Hücreler canlı bol sitoplazmalı ve çekirdeklidir.
• Bazılarında kloroplast bulunur.
• Bitkilerde genç ve büyüyen kısımlarda bulunur.

Hücre çeperi kalınlaşmasına göre ikiye ayrılır. 
1-Köşe kollenkima sı : Tütün, Kabak , Begonya gibi 
2-Levha kollenkima sı : Adaçayı , Mürver gibi 
b-Sklerenkima :

• Hücrelerinde sitoplazma ve çekirdek yoktur.
• Tüm çeper kalınlaşmıştır.
• Kök , gövde ve yaprak sapında bulunur.

Yapısal özelliğine göre ikiye ayrılır. 
1-Sklerenkima lifleri : Keten , Kenevir gibi 
2-Taş hücreleri : Armut , Ayva gibi 

E) Salgı Dokusu

• İri çekirdekli bol sitoplazmalı canlı hücrelerden oluşur.
• Tek veya gruplar halinde bulunabilirler.
• Metabolizmaları sonucu özel salgılar oluştururlar.
• Salgılar bitkide çeşitli görevlerin gerçekleşmesinde rol oynar.
  • Tozlaşmada: Bal özü ve kokulu maddeler. (Çiçeklerde)
  • Çürümeden koruma: Reçine (Çamlarda)
  • Korunma: Yakıcı salgılar. (Isırganda)
  • Beslenme: Sindirim öz suyu. ( Böcekgillerde)
  • Yaralanan kısmı onarım: Süt. (Kauçuk,Sütleğen , Haşhaş)

Salgılar ya bitki dışına atılır.
1-(Dış salgı)(nektar,Sindirim öz suyu)yada özel hücre ve kanallarda depolanır. 
2-(İç salgı) (Hormon , Kauçuk , Protein , Glikozitler vb.)