Ebu Ma'şer Delhi

Ebu Ma'şer Delhi Bağdat’ta yetişen büyük astronomi alimi. İsmi, Ca’fer bin Muhammed bin Ömer el-Belhi’dir. 785 (H.169) senesinde Belh’te doğduğu, kaynaklarda zikredilmekteyse de bu tarih kesin değildir. Batı ilim dünyasında Albumasar ismiyle Ünlü oldu. 886 (H.272) senesi Mart ayının sekizinde Vasıt şehrinde vefat etti.

Ebu Ma’şer, ilk ilmi çalışmalarını İran Tarihi, Horasan’da konuşulan yerli diller ve Hint kültürü üzerinde yaptı. Hadis ilminde büyük alimler arasında yer aldı. İlim öğrenmek için gittiği Bağdat’ta astronomi ilmine yöneldi. Bıkmadan, yorulmadan yaptığı çalışmalar ve hırsı sayesinde devrinin en büyük astronomları arasına girdi. Astronomi alanındaki çalışmalarında hocası Sened bin Ali’nin eserlerinden faydalandı.

Ebu Ma’şer, büyük alim Bettani ile aynı zamanda yaşamıştır. Eserleri Avrupa’da astronomi ve matematik ilimlerinin gelişmesinde derin etkiler bıraktı. Kendi adıyla anılan Ünlü hesaplama metodu, asırlar boyunca astronomi ilimleri sahasında temel müracaat noktası oldu.

İlk defa med-cezir hadisesini keşfeden Ebu Ma’şer, bunun mahiyetini ve ay ile olan münasebetini bildirdi. Bu bilgiler sonra Avrupa ilim çevrelerine intikal etti. İlim tarihi araştırmacılarından Philip K. Hitti: “Gel-git olayının prensip ve kanunlarını Avrupa’ya öğreten, bu alandaki teoriyi ilk defa ortaya atan Ebu Ma’şer’dir.” demektedir.

Ebu Ma’şer ayrıca enlem derecelerini uzunlukları hakkında da fikirler ileri sürmüştür. Onun gerek med-cezir ile ilgili, gerekse enlem derecelerini hesaplama konusundaki açıklamaları, astronomik coğrafyada Avrupa’ya yol gösterdi.

Eserleri:

Ebu Ma’şer’in astronomi ve vakitlerin hesaplanmasına dair birçok eseri vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:

1) Zic-ül-Kebir: Bu eserde yıldızların hareket ve faaliyetlerini incelemektedir. Eser, astronomiye dair bir hayli bilgi ihtiva etmekte ise de bunların teknik izahlarına girilmemiştir. 2) Zic-ül-Kıranat: Zic-üs-Sagir de denilen eser, yıldızların mevkilerinin tayini ile ilgili bilgileri ihtiva etmektedir. 3) Kitab-ül-Emtar ver-Riyah: Yağmurlar ve rüzgarlara dair olan bu eser, Hind alimlerinin görüşlerini aktarmaktadır. 4) Kitab-ül-Medhal ila İlmi Ahkam-in-Nücum. Eser çeşitli tarihlerde Avrupa’da basılmıştır.