Kartal

Kartal, yırtıcı bir kuş türü. Diğer anlamları:

Kartal bilinen yırtıcı kuş. Kartallar tek eşlidir. Yaşamlarıboyunca eş değiştirmedikleri gibi her yıl aynı yuvayı kullanırlar. Yuvaları genelliklekolay ulaşılamayacak yerlerdedir. Yuvayı bıraktıkları bir ya da bir kaç yumurtanın kuluçka dönemi altı-sekiz hafta sürer. Yavruları yavaş gelişir ve ancak üç ya da dört yaşına giren kartalların erişkinlere özgü tüyleri çıkar.

Kartallar (Falconiformes) takımından birçok türe verilen genel ad. Gündüz yırtıcı kuşlarının en irilerindendir. Kıvrık sivri gagalı, güçlü ve keskin pençeli, büyük yuvarlanmış kanatlı kuşlardır. Gagada burun delikleri etlidir. Genellikle kahverengi veya gri tüylüdür. Görme duyuları keskindir. Çok yüksek sarp kayalara veya ağaçlara yuva yapar. Memeli hayvanları, sürüngen ve kuşları avlayarak beslenirler. Balık ve leş yiyenleri de vardır. Az yumurtladıklarından çoğalmaları yavaştır. 1-2 yumurta yumurtlarlar. Kuluçka süreleri 43-49 gün kadardır. Çoğunlukla dişi, kuluçkaya yatar. Yavruları berâber beslerler. Bâzı türlerde yumurtadan ilk çıkan yavru, sonra çıkanı yuvadan atar.

Yaşadığı yerler: Yeryüzünün hemen her yerinde bulunan, birçok türü vardır. 

Ömrü: 70-104 yıl. Esâret hayâtında 40 yıl kadar yaşar. 

Çeşitleri: Kara kartalı, kuzu kartalı, balık kartalı, kayzer kartalı (şah kartal), yılan kartalı, büyük bağırtgan kartal, küçük bağırtgan kartal meşhurlarıdır.

Özellikleri

Üst gagaları çengel gibi kıvrık, ayakları güçlü ve keskin pençeli kuşlar. Yükseklerde yuva yapar. Gündüz avlanırlar. Ağırlığı 7 kg, kanat açıklığı 2,5 m olanları vardır.

Kanatları ve kuyrukları geniş, bacakları tüylü, iri yırtıcılardır. 2-3 yılda ergenliğe ulaşırlar. Uçuşta sıkça dönerek yükselirler, belirgin parmakları, yukarı kıvrılır. 

Ormanlar ve dağlarda yaşarlar. Kaya girintilerinde ve 

ağaçlarda yuva yaparlar. Kartallar tek eşlidir. Yaşamları boyunca eş değiştirmedikleri gibi her yıl aynı yuvayı kullanırlar. Yuvaları genellikle kolay ulaşılamayacak yerlerdedir. Yuvayı bıraktıkları bir ya da birkaç 

yumurtanın kuluçka dönemi altı-sekiz hafta sürer. Yavruları yavaş gelişir ve ancak üç ya da dört yaşına giren kartalların erişkinlere özgü tüyleri çıkar.


Kartallar yüksek ve hızlı uçan, cesur, atılgan hayvanlardır. İri olanları antilop, maymun, tilki, tavşan gibi hayvanları rahatça öldürebilirler. Kuzu yavrularını kaldırıp kaçıranları vardır. Birbirinin avını almak için döğüşenlerine rastlanır. Avlarının kemiklerini rahatça sindirirler; tüylerini, sindirimden sonra top hâlinde ağızlarından çıkarırlar. Çoğunun ayakları ayak parmaklarına kadar tüylüdür. Kemiricileri ve leşleri tükettiklerinden faydalı sayılabilirler. Bâzı bölgelerde evcilleştirilerek av için kullanılırlar. Sıkıştığında insana saldırmaktan çekinmezler. Kartallar dört ana grup altında toplanarak, incelenirler: 1) Deniz kartalları ve balık kartalları, 2) Yılan kartalları, 3) Arpia kartalları ve tepeli kartallar, 4) Gerçek kartallar veya paçalı kartallar.

Birinci grupta bulunan kartalların hepsinin ayak bilekleri tüysüzdür ve ayak parmaklarında balıkların kaymasını önleyen iğne biçimli yapılar (spikula) mevcuttur. Baş ve kuyruklarında beyaz lekeler görülür .Yavruları da kahverengi tüylüdür. Büyük göl, ırmak ve deniz kıyıları ile bâzı adalarda yaygındırlar. Deniz kartalları, balıkların dışında, fok gibi deniz memelilerinin yavruları ile çeşitli deniz kuşlarını da avlarlar. Yılan kartalları, Asya ve Afrika’da yaşarlar. Çoğunlukla sürüngen ve yılanlarla beslendiklerinden bu adla anılırlar. Çeviklikleri, kısa ve güçlü bacaklarının pullu oluşu ve tüylerinin sıklığı sâyesinde en zehirli yılanları bile tehlikesizce yakalayıp avlarlar. Zaman zaman memeli hayvan, kuş ve leşleri de yedikleri olur. Arpia ve tepeli kartallar Güney Amerika’nın tropik ormanlarında yaygındır. Son derece yırtıcı ve iyi uçucu kuşlardır. Çoğunlukla maymun, aguti ve tembel hayvanları avlarlar. Arpia kartalının dişilerinin ağırlığı 6,5 kg, erkeklerinin ise, 4-5 kg kadardır. Başlarında bulunan bir çift sorguç bu türe ürkütücü bir görünüm kazandırır. Paçalı kartalların 30 kadar türü bilinmektedir. Çok yaygın olan kaya kartalı bu gruptandır.

Kartal eski çağlardan beri bir çok milletin folkloruna cesâret ve kuvvet sembolü olarak geçmiştir. 70-104 yıl kadar yaşarlar. Esâret hayâtına fazla dayanamazlar.

Kartalların sahip oldukları görme duyusu

Binlerce metre yüksekte uçan kartallar, bu mesafeden yeryüzünü bütün detaylarıyla tarayacak gözlere sahiptirler. Gelişmiş savaş uçaklarının binlerce metreden hedeflerini tespit etmesi gibi, kartal yer üzerindeki en küçük hareketi, en küçük renk farkını algılayarak avını tespit eder. Bu yeteneğini gözünde bulunan çok özel yapılara borçludur.

İnsan gözüne gelen ışığın mercekte kırıldıktan sonra, retina üzerine düştüğünü ve görüntünün burada oluştuğunu söylemiştik. Kartalların gözlerinde ise iki retina vardır. İki retinaya sahip olmak son derece keskin bir görüş kabiliyeti sağlar. Keskinliğin yanısıra hem ön hem de arka taraf aynı anda fark edilir.

Kartal gözü aynı anda hem üç yüz derecelik geniş bir açıya sahiptir, hem de istediği görüntüyü 6 ila 8 misli oranında büyütebilir. 4.500 m yüksekte uçarken 30.000 hektarlık bir alanı gözleriyle tarayabilir. 1.500 metreden tarladaki otlar arasında kamufle olmuş bir tavşanı çok rahat ayırt edebilir.

Türler

Kaya kartalı (Aquila chrysaetos)

Şah kartal (Aquila heliaca)

İspanyol şah kartalı (Aquila adalberti)

Bozkır kartalı (Aquila nipalensis)

Esmer kartal (Aquila rapax)

Büyük orman kartalı (Aquila clanga)

Küçük orman kartalı (Aquila pomarina)

Verreaux kartalı (Aquila verreauxii)

Gurney kartalı (Aquila gurneyi)

Wahlberg kartalı (Aquila wahlbergi)

Kama kuyruklu kartal (Aquila audax)

Tavşancıl (Aquila fasciatus)

Çizmeli kartal (Aquila pennata yada Hieraaetus pennatus)

Küçük kartal (Aquila morphnoides)

Kızıl karınlı kartal (Aquila kienerii)

Harpiya kartalı (Harpia harpyja)

Maymun yiyen kartal (Pithecophaga jefferyi)